เขาว่าลอยกระทงมีมาแต่ยุคเขมรนครธมก่อนสุโขทัยอีก โดยถือเอารูปสลักนูนต่ำที่ปราสาทนครธม ยุคพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 มายืนยัน
(ผมคิดว่า) รูปสลักนั้นน่ะ แม้มีการสร้างพานกระทงเครื่องดอกไม้และน่าจะใช้ลอยน้ำจริง แต่ก็ไม่ได้ยืนยันว่าเพื่อพิธีลอยกระทงเพ็ญเดือนสิบสองอย่างมั่นเหมาะ ดังนั้น พานกระทงดอกไม้เขมรบารายที่ว่าอาจจะลอยตอนออกพรรษาก็ได้ หรือตอนไหนก็ได้ เพราะเขมรต่ำเป็นเมืองน้ำ ฤดูน้ำหลากมากๆ คงไม่เหมาะกับเทศกาลหรือพิธีกรรมอะไร ต้องให้น้ำทรงลงมาหน่อย ดังนั้นจึงแค่ยืนยันว่าคนโบราณราวๆ 1,000 ปีมาแล้ว มีพิธีอะไรบางอย่างเกี่ยวกับน้ำ - แค่นั้น
"เดือนสิบเอ็ดน้ำนอง เดือนสิบสองน้ำทรง" คำนี้ไทยภาคกลางคุ้นกันดี พอน้ำเริ่มทรง ท้องฟ้าแจ่ม ปลอดฝน ใกล้เกี่ยวแต่ยังพอว่างงานอยู่ มันก็พอดีจะมีอะไรที่สนุกสนานรื่นเริง พิธีขอขมาน้ำ หรืออะไรที่เกี่ยวกับน้ำและการดำรงชีวิตควรจะทำตอนนั้น ละติดจูดของชุมชน/เมือง/รัฐ ที่เหมาะกับการขมาน้ำ ในระหว่างน้ำทรง ฟ้าแจ่ม ก็คือ สยามลุ่มน้ำเจ้าพระยาและเขมรต่ำเป็นสำคัญ เค้าเรียกว่าพิกัดที่ตั้งฝนฟ้าดินน้ำเป็นใจ ถ้าลอยกระทงทำกันมานานก็น่าจะแค่สยามกับเขมรเมืองลุ่มนั่นแหละ ที่มีเทศกาลประเพณีนี้
แต่ประเทศที่พิกัดที่เหนือขึ้นมาไม่ใช่ครับ
ลาวล้านช้าง ล้านนา พม่า ฉาน ประเทศแถบนี้หย่าฝนไปนานแล้ว น้ำทรงมานานแล้ว หากใช้คำว่า "เดือนสิบเอ็ดน้ำนอง เดือนสิบสองน้ำทรง" สำหรับภูมิประเทศละแวกนี้ก็ไม่ตรงเสียทีเดียว... แต่เพ็ญสิบสองของประเทศแถบนี้ก็ฟ้าแจ่ม ลมสวย คนว่าง เหมาะกับเทศกาลเหมือนกัน แต่เป็นคนละแบบกับคนทางลุ่มน้ำ
เพ็ญสิบสองของพม่า ไม่มีลอยกระทง เผาเทียนเล่นไฟอะไร เดิมเป็นช่วงที่กำหนดให้บูชานัต ก็คือผีใหญ่ที่มีอยู่หลายนัต ระบบความเชื่อแบบผีๆ ของพม่าลึกมาก (แต่ก็ไม่ลึกกว่าไทย ลาว เขมรหรอก ดิวิชั่นอาเซียนเดียวกัน ฮาๆ)
ส่วนเพ็ญสิบสองของลาว ก็ไม่มีลอยกระทง แต่ก็เป็นวันสำคัญเฉลิมฉลอง อย่างเมื่อ 100 กว่าปีก่อน ทัพปราบฮ่อของเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรีอยู่ในหลวงพระบางพอดี ก็มีการแห่แหน ออกร้านขายของและการละเล่นฉลองธาตุหลวง จัดอยู่จนถึงแรม 1 ค่ำเดือนสิบสองจึงเลิก
เพ็ญเดือนสิบสองของล้านนาก็ไม่มีลอยกระทง ที่จริงไม่เรียกเพ็ญเดือนสิบสองด้วยซ้ำไป เพราะระบบเดือนของล้านนาไม่ตรงกับสยาม ประเวณียี่เป็งของล้านนา เป็นคนละเรื่องกับ ประเพณีลอยกระทงของไทยภาคกลางครับ
พม่า ลาวล้านช้าง ฉาน และล้านนา มีเทศกาลสนุกสนาน สว่างไสว ลอยโคม ลอยเรือไฟ อะไรกันมาก่อนเพ็ญสิบสองแล้ว ลาวนี่เขาลอยเรือไฟกันตอนออกพรรษา ท้องน้ำสว่างไสวมาตั้งแต่เดือนก่อนแล้ว เพราะภูมิศาสตร์ของล้านช้าง "น้ำทรง" มาแต่นั้นแล้ว พม่าก็เหมือนกัน พอออกพรรษาเขาก็ปล่อยโคมลอย ตามประทีปกัน จากนั้นก็เข้าฤดูกฐินที่ตึ่งโป๊ะกันทั้งเดือน
เทศกาลแห่งน้ำที่มีสีสัน สว่างไสว รื่นเริง แห่แหน อิ่มบุญของชาว AEC ภาคพื้นทวีป เริ่มมาแต่แรมหนึ่งค่ำเดือนสิบเอ็ดแล้ว
แล้วเพ็ญเดือนสิบสองก็ไม่ใช่วันหมุดหมายของลอยกระทงแต่อย่างเดียว ถามเด็กเชียงใหม่ ล้านนาตอนนี้ วันเพ็ญเดือนสิบสองก็คือลอยกระทงเป็นสำคัญ ยี่เป็งเป็นเรื่องเดียวกับลอยกระทง ทั้งๆ ที่ยี่เป็งก็ยี่เป็ง
เพ็ญเดือนยี่ (ยี่=สอง / เป็ง=เพ็ญ) กับเพ็ญเดือนสิบสอง แม้จะเพ็ญดวงเดียวกันแต่ก็มีรายละเอียดความเป็นมาไม่เหมือนกัน (ซะที่ไหน)
*****************************
ภาพประกอบ/ถ่ายเอง - ชาวบ้านช่วยกันเตรียมเรือไฟ ฉลองในวันออกพรรษา ถ่ายที่หลวงพระบาง เมื่อ 3 ปีก่อน ปลาฉลามบุกขึ้นมาถึงแม่น้ำโขงตอนในก็งานนี้
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น